‘Tonyukuk'(!) sözcüğünün anlambilim, yorum bilimi çözümü

1-GİRİŞ

Bilindiği gibi Göktürk Abecesi TONYUKUK yazıtı diye bilinen anıt kaya üzerindeki Türkçe damgaların; yazıtın ikinci yüzündeki Çince metinle eşleştirilmesiyle Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Ludwig Peter Thomsen tarafından çözümlenmiş; 15 Aralık 1893’ te Kopenhag Bilimler Akademisinde bilim dünyasına duyurulmuştur.

Bu çalışmada önceki yazınlarda aktarılan görüş ya da bilgilere dayanarak; yine kökten farklı ve ilgi çekici bulunacağını umduğum yaklaşımla;  yeni bir çözüm önerisi sunulmaya çalışılacak siz değerli okurlara.

Araştırmacıların çoğunluğu beş damgadan oluşan bu kısa sözcüğü  “TONYUKUK”  olarak çözümlemişler. Farklı olan Prof. Talat TEKİN’ in çözümü olup TUNYUKUK (1) şeklindedir! Önerim TUNYOKUK’ tur! Bu ses dizgesi çözümlenecek ve irdelenecek!

2-ÇÖZÜMLEME

(1) Eski Türk Yazıtları – Hüseyin Namık ORKUN | Rumeysa DÖNMEZ – Academia.edu s.101

Sağdan sola ikinci gösterge dizgesi ya da sözcük ‘Tonyukuk’ olarak bilinmekte!

         5                           4                        3                 2                       1

         K (u)                 K (o)                       YN               U                             T (o)

1-Göktürk Abecesinde T; kalın T; (a) T ya da (o) T! (1) . “O” olarak değerlendirildi.

 (Bu damga (a)T canlısından evrilerek oluşmuştur denilmektedir!)

Not: Doğru düşünce! Ama bu tamganın anlam (semantik), yorum bilim (semantik), göstergebilim (semiyotik) çözümü Türklük bilimi namlı öğretim üyelerince çözümlenmeden kalmış ne yazık ki! Bu konu ilerde ayrıntılı olarak ele alınacak. Dilin kökeni konusunda bütünü göremeyen anlakların bunları çözmesi olası değildir!

2- Göktürk Abecesindeki O ya da U! (>) U olarak; (<) O anlamında düşünülüp değerlendirilmektedir. Böylece damga “U” olmalıdır! Diğer çalışmalardan ayrım bu damgada başlamaktadır. Bu görüşün nedeni

https://www.academia.edu/attachments/112263129/download_file?s=portfolio s.7/20

” 5 – 4 ve 5’inci damgalar arasındaki açıklıkta ‘O’ var! Yüksek anlaklı, yaratıcı düşünceli
atalarımız ‘BOL’ sözcüğündeki iki sessizi üst üste bindirerek tek sözcüğüm demişler!
Okuma yönüne göre Orhun’daki ‘O,U’ tamgasının ucu karşıdaysa ‘U’, arka açıklığı
karşıdaysa “O” şeklinde değerlendirildi. Beşinci tamga ‘O’dur.

(U) < (O) Göktürk Abecesinde O ve U’nun şekli ‘ > ’ Bu damga O ya da U olarak
değerlendirilmektedir. Bu damganın kökeninin gözümüzle bağlantılı olduğunu
düşünüyorum. Alın çıkıntımız nedeni ile tepemizi göremeyiz ve “U” şekilli hacim olarak
görürüz çevremizi. Uzağa baktığımızda yanları bulanık görürüz ayrıca harfin
tabanındaki eğik bölümdeki gibi. Göz merceğimiz de dışbükey olup yandan bakınca
yukarıdaki damgadakine benzetilebilir. Bu önerme ayrı bir çalışmada göstergebilim
(semiyotic) aşamayı içerecek biçimde ele alınacak!”

3- Göktürk Abecesindeki çift sesli damga “NY” ! (1)

      Görsel 2 (NY görseli; üst yay gök; alt yay yer) (arada kişi; Türk!)

Görüşüme göre üstteki sağa yay “N” yani gök; altındaki kesişen ikinci yay ise “Y” (er) anlamındadır! Okuma ya da düşünme sırası yukarıdan aşağıya ve “NY” şeklindedir.  (bakınız, Dağarcık Türkiye Haziran) (2)

Bu görüş Güdül yazıtları çalışmasında dilin kendisi için yapılan; kavrayabildiğimiz olan-biten süreçler ve her şeyin “izdüşümü” olmalıdır görüşünü doğrulamaktadır kanımca! Tıpkı göğün yani “N” in yukarda; “Y” (er) in ise onun altında olduğu gibi; sesleri de dilimizle verirken aynı sırada; N’yi üstten ya da burundan (nazal); Y’yi alttan vermekteyiz!

4- Göktürk Abecesinde (o) K!  (Türkçede önce geniş sesli yani “O” kullanılır!)

5- Göktürk Abecesinde (u) K!

Böylece  “TUNYOKUK”  sözcüğüne ulaşılmaktadır!

Görüşüme göre Bilge olarak bilinen ve aktarılan bu sözcük Kam (an) ya da Şaman anlamındadır! Bilge Kağanın yardımcısı da Kam diye bildiğimiz bilge kişiymiş!

Bu sözcüğü köken, anlam ve yorum bilimi açısından ayrıca irdeleyeceğiz. İlk sessiz T için; TAMGA sözcüğünün yorum bilimi açısından irdelendiğinde “T” sessizinin demek anlamı kattığı sözcüğe; isim niteliği verdiği açıklanmıştı. (bakınız, Dağarcık Türkiye Haziran)

(1)NY çift seslisi için Kaynakça listesindeki 1 ve 3’üncü yazınlarda seslerin yapısı; sözcüklerdeki örnekleriyle de incelenip çok sayıda değerlendirme yapıldığı görülmek te.  Ancak damganın anlamı için önerdiğimiz biçimde; N’nin gök; Y’nin yer olması gerektiği benzeri açıklamalar yer almamaktadır.  

1-Göktürkçedeki (ny) Runası Üzerine | SERTKAYA | Uluslararası Türkçe …

3-Türk Runik Alfabesindeki” Çift Ünsüz” İşaretleri Üzerine

(2) dagarcikturkiye.com/sulyek-karayuz-yaziti-e39-1-dizgesinin-cozumlenmesi-one, bl.    4. 3

3-ANLAMBİLİM

3.1 Çalışmaların değerlendirilmesi

Bu adın anlamı konusunda kendimce güvenilir ve doyurucu bir çalışma bulamadım; ayrıca adın yanlış okunduğunu düşünüyorum. Bu yüzden sözcüğün anlamı konusun da sınırlı özet bilgiler vermekle yetinilecektir. İlgili okurlar araştırma yapabilirler. Bu bilgiler internette araştırma yapınca karşılaşılan yorumlardır; tekçe okurlara ön bilgi olması amacıyla aktarılmaktadır! Aktarılanlar özgün kaynaklardan değil ikinci tarafların yaptığı değerlendirmelerden alınmıştır. (Doç. Dr. H. Berkmen dışında!)

-Doçent Dr. Haluk Berkmen, www.halukberkmen.net/ , yazılarım bölümü, 93. Yazın..                                    “TONYUKUK adının doğru okunuşu “AT-ONG-ING-OKH-OKH” veya Atongıngok-Ok şeklindedir. Günümüz Türkçesiyle bu ismin doğru okunuşu Atılanık-Ok olmalıdır.” demektedir.

-Prof. Muharrem Ergin Orhun Yazıtları kitabında TONYUKUK adının eteği öpülen yüksek makamlı kişi anlamına geldiğini belirtmektedir.(ekşi sözlükte aktarılan bilgi!)

-Jean Paul Roux giysisi yağlı (zenginliğin, cömertliğin simgesi) olarak yorumlamış. (bu’ da benzeri bir kaynaktan aktarılan bilgidir)

– Araştırmacı Mehmet Turgay Kürüm sözcüğü T U YN K K olarak sesleriyle ve “otu yanık ok” anlamında önermektedir!

Bütün önerileri eğlenceli buluyorum!

3.2 Anlambilim açısından “TUNYOKUK”

-T: Demek; isim anlamı katar sözcüğe! (bakınız, Dağarcık Türkiye haziran, TAMGA sözcüğünün yorum bilimi önerisi)

– UNY: Uzak göklerden yer’ e; göğün bilgisini yer’ e! (bakınız, çözümleme NY damgası!)

– OKU: Oku; okuyan; bildiren; gösteren; görünür eden

– K: Kişi

Kısaca TUNYOKUK şeklinde çözüm önerdiğimiz sözcüğün anlamı görüşüme göre olağanüstü güzel bir kurguyla “KAM” demektir! Kam(an) ya da Şaman’ın anlamı tam olarak bu değil midir? Bence evet! Çünkü tam da Kamdan beklendiği gibi Bilge Kam                                                                          TUNYOKUK Türk Budunu zor durumdayken devreye girip; dört Kağan döneminde de görev yaparak Göktürk Kağanlığını güçlendirip yüceltmektedir!

Çin kaynaklarında Bilge Kağanın Budizm ve Tao düşüncesinin Türkler arasında yaygınlaşmasını istediği; ancak Bilge TUNYOKUK’ un bu çabalara karşı çıkarak engellediği de aktarılmaktadır. O halde Türk inançlarına çok sıkı bağlı olduğu da söylenebilir. Yaşamı; yazıtta yazılanlar da bu savı desteklemektedir kanımca. Özetle asıl bilge Kağan değil yardımcısı TUNYOKUK olmalı!

Yine haziran yazınında yaptığımız gibi; dilin tanımını düşünerek; sözcüğe boyut vermeye çalışalım. TUNYOKUK kişi adı ise onu Kayada yaşayan ve dik duran canlı olarak düşünelim. Örnek vermek gerekirse “KAGAN” sözcüğü de benzer kurgudadır.  Göğün (AN), Güneşin (GA!); K (ayadaki) (Kaya, Gaya, Ger, Yer!) önderi; kişilerin yöneticisi!  K < AG < AN!

(o) T       (demek)                                   N ↓

    U        ↓ uzak                                      A ↓

    N        ↓ gök                                        G ↓

    Y     ↓  yer                                         A ↓

   O         ↓  O biçimi (göz)                        K

    K         ↓  K (ün) (eş)           

    U         ↓  U biçimi (uzağa bakınca gördüğümüz boyut!)

    K         (Kişi; Kaya’da yaşar!)

4-YORUMBİLİM

-T damgasının solunda (O) olduğu varsayılarak bu bölüm irdelenmeye çalışılacaktır. Türkçenin kurallarına göre baştaki sesliyi yutabiliyoruz ya da kullanmıyoruz!

-Bu bölümde; sözcüğün kurgusunda öncelikli önemde olduğunu inandığım NY çift seslisi irdelenmeye çalışılacak ilkin. Bu çift sessizden oluşan damga sözcüğün anlamı konusunda çok açık yol göstericidir kanımca ve bu nedenle öncelikle anlaşılması gerektiğine inanıyorum. Bu damga konusunda yapılmış çalışmalar kaynakçalarda belirtmekle yetinilecek.

İşte  (U) NY! Düşünme ya da okuma yönü yukarıdan aşağıya 

            

                                                                

   Üstteki mavi N gök; alttaki kahve Y yer!    >>>       NY (Göktürk Abecesinde)                                                                  

İlkin “U” damgasını anımsatmaya çalışalım. “Güdül Türk Kaya Yazıtları” çalışmasında uzaklara bakıldığında “U” şeklinde bir boyut (hacim) görüldüğü belirtilmişti. Bunun ne deni ya da kökeni alın çıkıntımızdır. Üst taraf açık; yanlarda “U”  şeklinin tabanındaki eğimde olduğu gibi algılanır. Ek olarak ileri- uzağa bakıldığında sağ-sol 180 derece görülemediği için görüntü “O” değil; sanki daralmış biçimde “U” gibi görülür (algılanır).

-OKU ve OKUK (sağdan sola düşünme–okuma sırasına göre sözcük sırasıyla sol alttaki 4 ve 5 numaralı iki görsel yardımıyla adım adım açıklanmaya çalışılmaktadır!)

Okuma ya da düşünme yönü kırmızı rakamlarla yazılan 1- 5 sırasına göre olmalıdır.

Soldaki kırmızı rakamlarla belirtilen 4 ve 5’ inci iki görsel birlikte düşünülünce;  görsellerden anlaşılacağı gibi Okumak K(üneş)’e bakmak gibi görünüyor! Bakan ya da okuyan Kayada yaşayan kişidir! Ya da başka anlatımla O>K<U K! (bakınız, 3. Bölüm, anlambilim, sözcüğün dik dizilişi) Birlikte OKUK!  OKU (yan) Kişi! Işımak > ışık; ezilmek > ezik; kopmak > kopuk örneklerindeki düşünüşle kurgulanmış olabilir düşünceme göre.

Damgalar, şekiller ve ses değerleriyle birlikte sözcükteki sıralarına uygun biçimde; yazıt okuma kuralları ve Türkçenin mantığına göre; dilin izdüşüm olması gerektiği önermesine göre; hepsi birden yorumlanmaya çalışılırsa TUNYOKUK günümüzdeki Kam (an)* ya da Şaman** anlamındadır kanısındayım.

Not: 4 ve beşinci tamgalarda O > U daralması öngörerek ‘okuk’ olarak çözüm önermekteyim. Ancak kayanın özgün fotoğrafında belki bu son iki şekil sağdan sola sırasıyla ‘↓’ ve ‘↑’ olabilir. Bu durumda ses değerlerini yine ‘ok’ ve ‘uk’ olarak değerlendirmek akılcı olacaktır görüşüme göre.

* N ↓ An; gök                       ** N  ↓

  (a)                                         (a)

  M ↓ Men; ben; kişi                 M  ↓

             (a)                                         (a)

  K (Kaya, yer, ger)                   Ş   (ışık, bilgi)

5-ÖZET

Umulur ki doğru ve özgün bir çalışma ortaya konulmuş olsun! Görüldüğü gibi yine dilin ve sözcüğün oluşmasında bütün aşamalarda Güneş sürecin içinde! Güneş olmadan görme ve kavrama olanaksız olduğundan tıpkı eşsiz ve büyüleyici bir öğretmen gibi onu izliyoruz.

Güneş Dili Türkçe kanımca sav değil gerçeğin özüdür!

Dilimiz Türkçe en önemli gücümüz ve zenginliğimizdir kuşkusuz. Bizim olmayan başka dillerden ivedilikle; onları silkelercesine kurtulmalıyız. Çünkü bunlar yapılamadığında (durum da böyledir!) dilimizin boyutlarının yitirilmesi kesintisiz sürecektir. Bu süreç sonunda, dilimizin gücü ve derinliği de yeterince algılanamamakta; daha da önemlisi Ulus bilincimizi oluşturan geçmişimizle bağlarımızda koparcasına zayıflamakta; son olarak diğer dillerin ve ulusların egemenliğine elverişli ortam hazırlanmış olunmaktadır.

Güneş ısıtsın; ışıtsın; aydınlatsın hepimizi.

Kişi ARA r AN (gök)’da (kol) L (larıyla)  I (şı) K’( > ko, ku, kı) !

Yaşasın Türkçe!

Sevgiyle; aydınlıkla kalın!

                                                  20 / 06 / 2018 BURSA       

Not: Yukarıdaki yazının telif hakkı T.C. 5836 Fikir ve Sanat Eserleri Yasasına göre yazarına aittir. Tümüyle iktibas edilemez ve kısmen atıfta bulunup, kaynakça belirtilmeden alıntı yapılamaz. 

KAYNAKÇA:

1-Göktürkçedeki (ny) Runası Üzerine | SERTKAYA | Uluslararası Türkçe …

dergipark.ulakbim.gov.tr/teke/article/view/5000013660

2-[PDF] Prof. Dr. Luo Xin’in “Orta Çağda Çin’in Kuzeyindeki Milletlerde Unvan” Adlı Kitabı Üzerine

T YALINKILIÇ – Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim, 2012 – dergipark.ulakbim.gov.tr

3-Türk Runik Alfabesindeki” Çift Ünsüz” İşaretleri Üzerine

V Sultanzade – Bilig, 2017 – search.proquest.com

4- [PDF] Tunyukuk Yazıtı, M Olmez, T Tekin – media.turuz.com

Türk Dilleri Araştırmaları dizisi:5, Ankara, 1994, Öziner Matbaacılık ltd şti.

5- [PDF] Prof. Dr. Luo Xin’in “Orta Çağda Çin’in Kuzeyindeki Milletlerde Unvan” Adlı Kitabı Üzerine

T YALINKILIÇ – Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim , 2012 – dergipark.ulakbim.gov.tr